Бүлэглэл 2

Ер нь аль ч нийгэмд ямар нэг эрх ашгийн үндсэн дээр хүмүүс нийлэн ашиг сонирхлын бүлэг үүсгэдэг гэж боддог юм. Мөнгө, эрх мэдлийн бүлэг хамгийн том бөгөөд дийлэнх тохиолдолд хамгийн үнэ цэнэтэй гэх гэр бүл, хайр сэтгэлийн холбооноос давах ба үргэлжлүүлээд архины сонирхолтой, тамхины сонирхолтой, компьютерийн сонирхолтой гээд хөвөрч болох юм.

Бидний амьдарч буй нийгэм, ер нь сүүлийн хэдэн зуун жилд оршин тогтнож буй нийгэм эд хөрөнгө гээч сүнслэг оршихуй огт байхгүй боловч махан биеэр туулах орчлонд асар хүчтэй зүйлсийн төлөөх зүтгэл тасралтгүй хөгжсөөр ирсэн мэт. Хэдийгээр боолын нийгмийн үед байсан боловч эдийн засаг, санхүүгийн ухаан хөгжиж төлбөрийн хэрэгслийг шийдсэнээр, нөгөө хүнлэг энэрэнгүй ардчилсан нийгэмд ч бүхнийг мөнгө гээч санхүүгийн хэрэгслээр үнэлэх болсон ба энэхүү сүнслэг сэтгэлгээний доройтож буй урсгал Монголд зах зээлийн хамт орж ирсэн мэт дүгнэгдэнэ. Аливаа зүйлийг мөнгөөр үнэлэх нь мэдээж төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийн үед ч байсан боловч мэдээллийн технологи, системчлэл, үндсэн хууль зэрэг дэлхийн чиг хандлагыг даган зах зээлийн үед улам бүр хүчээ авсан нь тодорхой.

Алив улсын эдийн засгийн өсөлт хөгжилтийн дүнд тухайн нийгэмд амьдарч буй иргэдийн нийтлэг үнэт зүйлс нь өөрчлөгдөж байдгийг умартан, эдийн хурдацтай хөгжлийг улсын хөгжил хэмээн шууд авч үзэх нь өрөөсгөл ойлголт мэт санагдана. Уул уурхайн үйлдвэрлэлийг даган асар их хэмжээний гадны мөнгө Монголын санхүүгийн системд эргэлдэх болсон. Цаашдаа өсөн нэмэгдэх тодорхой бөгөөд энэхүү эдийн өсөлтийг Монгол улс нь "хөгжиж" буй мэтээр хэвлэлээр цацаж, бодитой мэдэрч буй зүйл хомс боловч нийт иргэд хөгжиж буйд итгэж байгаа нь нийтийн боловсролын түвшин, гадаад ертөнцтэй харилцах харилцаа тааруу байгаагийнх, мөн эд хөрөнгө гээчийг хэтэрхий өндөр үнэ цэнэтэйд тооцож буй харалган байдлынх гэж дүгнэж байна.

Уг харалган байдлын үр дүнд эрх ашгийн цуглуулга болсон төрөл төрлийн хүмүүс нам, бизнесээрээ талцан эхэлсэн ба хоорондын сөргөлдөөн хэдийгээр ил тод явагдахгүй байгаа боловч цагаар програмчлагдсан тэсрэх бөмбөг тэсрэлтээ хүлээн сууна. Зохиосон хуулиас гадуур зүйл хийх, өөрийн эд хөрөнгийн ашиг сонирхолоо нийтийн дүрмээс гадуур хангасан нөхдийг хамгаалах шүхэр нь улс төрийн нам бизнесийн хүчтэй бүлэглэл байлаа. Гэтэл явцын дүнд бүлэглэл хоорондын интеграцчилал, ашиг сонирхлын зөрчлөөс үүдэн шинэ төрлийн бүлэглэл аниргүйн дунд үүсэн бүрэлдэж буй болов уу хэмээн харж байна. 90 оны сүүл орчим дээд хүчээ аваад өнгөрсөн нийгмийн хүчний бодлоготой системд цохиулсан гэмт хэргийн шинжтэй бүлэглэлүүдийн, илүү боловсронгуй болсон хэлбэр удахгүй нийгмийн дунд яригдаж эхлэнэ хэмээн таамаглаж байна. Тэр цаг дор нийгэм хэтэрхий ороо бусгаа болно. Бүлэглэлийн эрх ашигт ноцтой заналхийлсэн хүнийг буу, мэс барьсан хоёрдугаар дайны үеийн аргаар барахгүй бол чимээгүй, боловсронгуй байдлаар хуулийн дор, олны гар дээрх бичвэрээр тамлана. Нэгэн цагт дэлхийн эзэлж явсан дээдсийн хойч үе гэдгээ санан оюунаа цэгцлэхгүй бол бид алгуурхан халсаар Африк тивийн нөхцөл байдалд чанагдах хугацаа дөхөж байна.

Цаг яваад л байна

2013 он. Бага байхад телевизээр дандаа л, онгоц барьцаалсан эсвэл дэлхий сүйрэх гээд түүнийг нь үнэхээр лаг буудуулаад ч үхэхгүй "үхэрчин залуу"с авардаг кинонууд их гардаг байсанд  тэрүү, 2010 он гэхэд л дэлхий сөнөчих ч юм шиг санагдаад зарим орой оронд орчихоод айгаад унтаж чаддаггүй байлаа. Гэтэл 2013 он болчихоод явж байна, шинжлэх ухаанч сэтгэхүйд дэлхий үүсээд  4.5 тэрбум жил болчихсон идэр насан дээрээ явж байгаа юм гэсэн. Цаашдаа тэр хэмжээгээр л хөх нүдэн гараг маань эргэлдээд л байж байх биз, эвий эх дэлхий минь даанч бид аль хэдийнэ огт байгаагүй шигээ алга болчихсон байна биз.

Өчигдөр хүн эргэх зорилго агуулан эмнэлэг дээр очлоо. Манай улсын эмнэлэгүүдийн хажууд дээд зэрэглэлийн зочид буудал гэсэн л үг, гэхдээ нэг өрөөнд 6 ортой, 6 эмчлүүлэгч байна. Албаар тэгж оруулсан уу дунд эргэм насны ганц эмэгтэйг хасвал бусад нь бүгд 70 гаруй насныхан. Байгалиас заяасан амаараа чандмань эрдэнэ хоолой давуулж чадахгүй хүн ч байна, манай талын эмчлүүлэгч шиг эмчилгээндээ түүртэхдээ ааш нь хөдлөх хүмүүс ч байна. Тэгээд харахнээ хүн гэх бид чинь яасан ч өрөвдмөөр богинохон амьдардаг юм дээ. Физик чанараараа ядаж дэлхийнхээ насны хэлтэрхий төдий наслах бололцоогүй амьтад юм шиг. Хуйлран эргэлдэх тэмцлийн хар жатга эрин эрин дамжин хүний сэтгэлийг хордуулсаар. Өчүүхэн тэр амьдралыг амьдраагүй юм шиг өнгөрүүлж буй хүмүүс олонх аж. Орчлон ертөнцөд өнгөний төлөө амиа тавьдаг арчаагүй амьтад бид л байх. Монгол улсын эдийн засгийн хөгжил, хүн сансарт нисгэх хоёр чинь 21-р зуунд ярихад хүүхдийн сэдэв биш үү. Гэхдээ энэ зууны сэдэв юу байхыг миний толгой боловсруулан хэлж чадахгүй юм. Магадгүй хүн төрөлхтөн анхаарал хандуулах өнцгөө өөрсдийн дотогшоо чиглүүлэх болов уу. Энэ муу махан биед судлагдаагүй зүйлс зөндөө. Эсвэл судалчихсан нөхөд нь нуугаад яридаггүй ч юм уу.

Ямартай ч бид тогтоогдсон хугацаанд амьдрана гэж амьсгалж явна. Зарим хүмүүс нь улс төр ярьсаар амьсгалах агаар "товчлуур" дарахаас хэрэгтэйг мартаад, манай үеийн залуус нэг шөнийн жаргалаар миний мэдэх үнэт зүйлсийг тавиад туучих юм. Капиталисм, ардчилал, хүний эрх ярьж болноо гэхдээ эрдэнэт орчлонгийн амьтдын дунд одоогоор ганц байгаа бичиг үсэгтэй адгууснууд чинь бид шдээ. Хайраа харамгүй түгээж гэмээнэ, хэлтэрхийг нь долоож, мэдлэгийг хичээнгүй юүлж гэмээнэ, тархи сэтгэдэг болж эхэлдэг тавилантай шиг байна шүү энэ орчлон. Олны дунд ганцаардан алхахад өгөгдсөн цаг ямар удаан, удаан уулзаагүй нөхөдтэй уулзахад дэлхий юутай хурдан эргэх.

Үнсгэлжин ганцаараа хязгаарлагдсан цагтай биш шүү хүмүүсээ, хожмын нэгэн өдөр хангинах мэт цагийн зүүний чимээнд сүрдэн дахиад нэг боломж авах талаар залбирч суухын оронд одооноос л бодитоор амьдар. Цаг явж байна.

Автомат үндсэн хууль

Номын дуу сонсохын хэрээр бидний амьдарч байгаа нийгмийн баялагийг хуваах бодлогыг тодорхойлж, ардчилалын нэрээр олж авсан эрх мэдлийг төвлөрүүлж буй бүлэг нь хүн, нэг үгээр бидний төгс хэмээн хүлээж авдаг утгатай үл нийцэх биетүүд. Өөрийн гэх сэтгэлгээс ангижирч үл чадах хүн төрөлт сүгнүүд засгийн эрхийг барьж байгаа нөхцөлд үндсэн хууль ч шуналыг нь хазаарлаж үл чадна. Миний бодлуудыг хөврүүлсэн сэдэл энэ болой.

Балчир гэмээр гэнэн сэтгэхүйн дүнд, квант тооцоолол хийгээд квант сүлжээ шунал нь үл гүйцэгдэх хүн төрөлхтөний найдвар байж болох юм. Тооцооллын хурд хүний тархины хурдыг давах тэр мөчид бид одоо бидэнд байгаа ойлголтоор "хууль" сэтгэлгээг хиймэлээр үүсгэн тооцоолуураа сэтгэдэг болгосны үндсэн дээр түүнд өөрийн үндсэн хуулиа цээжлүүлэн, цэнэг бүрт нь үндсэн хуулийн зүйл заалтыг шингээх юм. Гагцхүү тооцоолох системийн загварыг хийж байгаа хүн төгс гээч ухагдахуунд дөхөж очсон сэтгэлгээтэй нэгэн байх учиртай. Ингэж чадаад үүнийгээ квант сүлжээгээр холбочиход чагнуур, хутгууруудад санаа зоволтгүй сая нэг үндсэн хуулийн цэц маань бүрэлдэнэ. Уг хиймэл оюун маань биднээс хавьгүй илүү төвшинд сэтгэж, би-гээс салж чадаагүй хэврэг сэтгэлгээт бидний дээр орон зайгаас үл хамааран ажлаа хийсээр байх юм. Хууль санаачлагчидын гаргасан хууль хиймэл сэтгэлгээнд зааж өгсөн "хүн төрөлхтөний эрх ашиг"-т үйл нийцэх бол шууд цавчигдах маягаар утгагүй мэт боловч, хүн төрөлхтөний оюуны шинэ эрин эхлэх болов уу гэж санана.

Сургуулийн хотхон дундуур гэрийн зүг алхаж яваад төсөөлсөн хийсвэр ертөнцийнхөө зах зухаас хуваалцахыг хичээлээ.

Хөгийн жижиг

Өнөөдөр өдөржин хамаг юмаа хаагаад өрөөнөөсөө нэг ч гарсангүй. Зүгээр л юу ч бодохгүй, унтаад л босож суугаад л дахиж унтаад л, бодоод л сайхан амарч авлаа. Тэгээд бодоод байсан хүн гээч нэг бодлын бужигнан өнгөрөх шуурганы тоос төдий үл үзэгдэм жижиг атал, нөгөө бодлын сэтгэлийн чанараар хорвоог бүтээх агуу бурхан ч юм шиг.

Хааяадаа байрны урдхан талд теннисны талбай руу харан байрласан хэдэн модон сандлууд байдаг юм. Ганцаараа сууж байгаад нөгөө хорвоо ертөнц нь ч арай юу юм, гэхдээ л Сөүл хотыг бол алган дээрээ тавиад харж байгаа юм шиг л харна шүү дээ. Нүдээ хоромхон анихад орчлон ертөнц энэ муу гавал дотор минь бүтнээрээ багтаад, би өөрөө ертөнц ч юм шиг тийм л орон зайд тэнэнэ. Тэгээд л бодит байдлаар харвал тэртээ харагдах үүлс жижигхээн мэт харагдавч, онгоцонд суугаад нисч байгаад газардахынхаа өмнө хөлгүй харагдах хөвөн цагаан үүлс рүү шумбан ороход үүлсийн ямар агуу томыг мэдэрдэг юм. Дээхнэ үед бид нарыг үнэхээр жижиг гэж бодож байгаад, гэхдээ ч бодит байдал дээр хажуудаа байгаа номыг шугамдаад, нарыг бас сантиметрлээд харвал нар яалт ч үгүй жижиг харагдана даа. Хүн гээч утга чанарыг ухаж байдаг амьтад шиг болтой байнга л үнэн чанар гээчийг хайж явна. Тэгсээр бөхтөрүүд алхаж сураад хэдэн мянган жилийн дараа тэр нар гээч нь ямар агуу том, бидний амьдарч буй гараг ертөнц урд уулын оройгоор хязгаарлагдахгүй, хүн гээч насан туршдаа чадлаараа алхаад ч туулж барахгүйг ойлгоцгоож эхэлсэн. Гэхдээ л саран дээр очино гэдгийг балчир хүүхдийн мөрөөдөл гэж үздэг байсан бол хэдэн арван жилийн өмнө үнэн худал нь одоо болтол маргаантай ч Армстронг мөрөө гаргаж, хэдхэн хоногийн өмнө Ангараг гараг дээр хүн төрөлхтөн өөрсдийн бүтээсэн төмөр биетээ газардуулчихаад, гэрлийн хурдаар хэдэн минут явж очдог газрыг судлаад явж байна.

Бид өөрсдийгөө жижиг гээд байсан бол яст мэлхийний нуруун дээр амьдардагтаа итгээд л байж байх байсан биз. Гэхдээ үе үеийн хүмүүс гэнэн балчир гэмээр сэтгэлийн тэмүүлэлдээ хөтлөгдөн бүтэшгүй гээчийн өөдөөс зүтгэж эхэлсэн. Ганц хоёр өдөр биш, хэдэн жил хэдэн үеэрээ тэмцэж байж хорвоо ертөнцийн түүхэнд аниргүй тоос мэт замхран алга болох хувь заяатай ч зуун зуунаар дурсагдах түүх, сэтгэлгээг бүтээж ирлээ. Цаашдаа ч үл замхарна. Гагцхүү хүний хүсэл даанч их юм гэдэг шиг, сайнтай саартай нь ч байна. Хэдий тийм боловч хүний уг мөн чанар нь эхийн ангир уургийг хүртэн ертөнцийн амтыг мэдэрдэг тэр балчир хүн хэвээр.

Хөгийн жижиг гэдэг бодит байдалдаа итгээд суух уу, сэтгэлийн гүнд орших тэмүүлэлдээ хөтлөгдөн дээр дээр үсрэн үсрэн, дэгдэн явсаар хоосоноос үүссэн шигээ хоосон руу замхрах уу гэдэг гагцхүү хувь хүний үнэт зүйл, сэтгэлгээ хаана байгаагаас шалтгаалах бизээ.

Тоолох дуртай хүмүүс

Бид өөрсдөө уусчихсөн болохоор төдий л анзаардаггүй шиг байгаа юм. Бид тооны боолууд. Хэдэн настай, хэддүгээр анги, хэр мөнгөтэй бүгд л тоогоор ярьж өөрсдийгөө ухаантай гэж сэтгэдэг бид тоогоор л бүхнийг хэмжинэ. Сэтгэлгээний чадлыг тоогоор хэмжинэ, хайрын илэрхийлэл мөнгөөр хэмжигдэнэ, бүр амьдарсан хугацааг чулуун дээр сийлсэн тоогоор хэмжинэ. Ертөнцөд тоо гээч эдээр хэмждэггүй нэг ч юм алга, бид ч өөрсдөө хэтэрхий дасал болчихож. Магадгүй хүний тархины чадамж одоогийнхоос хоёр дахин илүү байсан бол тоо бидэнд хэрэг байхгүй байсан биз. Бүгдийг хүний торгон мэдрэмжээр уншаад хийчихнэ. Гэхдээ муулаад байхаар эд ч биш л дээ. Тоон технологийн ачаар би энэ хэрэгт хэрэггүй санаагаа бичээд сууж байна. Юмыг тоолж багцалж эхэлснээр бид хөгжилд хүрэх замдаа орсон. Даанч тэр хэрээр юм бүгдийг хуруугаа гозойлгон, сүүлдээ дийлэхээ байгаад цахим төхөөрөмжөөр тоолж эхэлсэн. Учир нь бидэнд амар байдаг. Найзуудаа бид хэтэрхий тоочин болоод байгаа юм биш үү?

Нөхрийн өр

Одоо л хүмүүсийн өмнө гарчихаад янзан бүрийн юм яриад явдаг болохоос би бага байхын бүрэг хүүхэд байлаа. Дунд сургууль төгстөлөө хүний өөдөөс эгцэлж хараад ярих гэхээр өвдөг салганадаг байсан юмдаг. Бага сургуулийн ангидаа анх ороод төгсөх хүртэлх дурсамж маань ахлах сургуульд сурж байсан дурсамжнаас хүчтэй байдаг учир нь юунд оршихыг үл таана.

Уржигдар өдөржин далайн эргийн хотоор тэнэж байгаад дараа өдөр нь эрт ажилтай байсан тул шөнийн автобусаар Сөүл хотыг зүглэсэн юм. Нойргүй хоносон дээрээ өдөржин гэлдэрсэн бие өөрийн эрхгүй мэдээгүй болж би зүүдний ертөнцөд тэнэж явлаа. Нэг мэдэхэд автобус зорьсон зогсоолдоо бараг хүрчихсэн байсан ба утсаа гаргаж цаг харчихаад мэйлээ шалгалаа. Харанхуй шөнөөр бол намайг дурьдсан жиргээ фэйсбүүкийн хуудсанд надад хандсан сэтгэгдэл эсвэл, зурвас л байна гэхээс өөр ямар ч имэйл ирэхсэн билээ. Тэгтэл багш руу цуг очино очино гэсээр тохироо нь бүрдээгүй манай бага ангийн даргаас зурвас иржээ. Цагийг нь харахнээ намайг автобусанд суугаад ертөнцөө тасарч байх тэр л зуур цочирдом мэдээтэй зурвас ирсэн ба бага ангийн маань найз биднийгээ орхиод амгалангийн оронд залрахаар явчихаж ээ. Одоо ч нэг л итгэж өгөхгүй байна даа. Хамгийн сүүлд гурав дөрвөн жилийн өмнө таарсан, тухайн үедээ надтай уулзаж байгаагаа ч мэдэхгүй, түүнээс хойш ч төдий л харьцаатай байгаагүй юм. Надад найз гээд хэлж чадахаар хүмүүс их цөөхөн байдаг хүн. Тэр нөхөр маань хичнээн урт хугацаанд уулзалдаагүй, намайг байдаг гэдгийг ч мартсан байсан байж магадгүй боловч найз маань байлаа. Бага сургуульд байхад надад яаж зоригтой байхыг зааж байлаа. Өвөл сургуулийн хойд хэсэгт байрны өмнө хөлдсөн газар мөсөн дээр гулгахгүй айн зогсоход айдсаа даван дийлэх талаар ахынхаа сургаалийг надад хэлээд найз баймаар байвал зоригтой байхыг сануулж байсныг бүдэг бадаг санаж байна. Тэрний дараахан ангиараа багшийгаа даган тоглолт үзчихээд буцаж ирснийхээ дараа найз болох гэж хэдэн цаг мөсөн дээр гулгаж байгаад, одоо би чиний найз мөн үү гэхэд толгойгоо дохиж билээ. Тэгэхэд намайг алга болчихож гээд манай гэрийхэн бөөн эрэл сурал болчихсон би ч амаа ангайсан амьтан л гэртээ орж байв. Тэрнээс хойш хөдөлгөөн муутай намайг хэн ч дээрлэхсэн найз маань хамгаалдаг байлаа. Өөрөө жаахан аймхай ч нөхдийхөө төлөө бол том ангийхантай ч гар зөрүүлэхээс буцахгүй тийм л сайн эр байв. Урвах жамтай ертөнцийн мөнх бусыг сануулах гэсэн мэт чи яваад өглөө найзаа. Дараа төрөлд нь найз нь нөхрийн өрөө төлнөө.


...Аз жаргалыг би, хүний сэтгэлийн галаар төсөөлдөг болохоор
Алтан нар гэрлээ бидэнд ав адилхан хайрладаг болохоор
Амьд явахыг би бусдад хайраа түгээхийн нэр гэж бодном.
Аз жаргалыг би бусдаас хайр хүлээхийн нэр гэж ойлгоном!

Хөндий нутгийн жаал

Араг харагдах гэрт бус
Амаржих тасгийн орон дээр мэндэлсэн
Хөх тэнгэрийг тооноор бус
Хананы дундах цонхоор л харж өссөөн.

Дээд тэнгэрийн дор талын сайн эр болох хувь
Дөрвөн их уулсын хөндийд төрсөн жаалд олдоогүй ч
Алтан дэлхийн зүрхэнд оршин Монгол улсыг
Ашид өргөж явах үүргийг атган төржээ

Морин дэл дээр сэлгүүцэн өсөөгүй
Моторт тэрэг сүнгэнэх хороололд дунд бойжсон ч
Налгар цагт талаар хэсэж
Намрын хатуу орсон айраг сөгнөх дуртай

Эсгий бүрсэн монгол гэрийн амгалан
Энгүй дээд заяат нүүдэлчин олны сайхан
Энэ ертөнцөд ганцхан бидний тал нутгийн увидас
Эгэл миний цусанд гүйж ясанд буй