Дэлхийн хөгжил дэвшил ба энх тайвны олон улсын харилцаа

Бүр анхны хичээл орж байхад л бодоод байсан юмаа ингээд бичээд эхэлж байна. Хичээл дээр үзэж байгаа юмаа багцлаад блог дээрээ нийтлэл болгоод оруулаад байвал дараа нь шалгалтын өмнө харж байхад надад тус болохоос гадна, магадгүй хэн нэгэнд тус болох болов уу гэж найдаж байна. Эхний удаад дэлхийн хөгжил ба энх тайван байдал болоод олон улсын харилцааны уялдаа холбоог судлах хичээлийн хамгийн эхний өдрийн лекцийн тэмдэглэлийг төрөлх хэлрүүгээ чадан ядан буулгасан бичлэг болж байна.

Хүмүүс ерөнхийдөө улс төр, эдийн засаг, нийгмийн шижлэх ухааныг нийтлэг хүлээн авдаг боловч бүгд хоорондоо тус тусын гүзгийрүүлэн судалдаг судлагдахуунтай юм. Улс төрийн хувьд бусад нийгмийн талын шинжлэх ухаантай байнгын холбоотой байдаг боловч тэс өөр зүйл судалдаг бөгөөд бид энэ хичээлээр улс төрийн ухааныг түлхүү судлах болно.

Улс төрийн бодлого болоод, гадаад бодлогыг тусад нь салгаж авч үздэг. Гадаад бодлого гэдэг нь тухайн улсын ашиг сонирхолыг шингээсэн байх ба хил дамнан хэрэгжиж байдаг бодлого бөгөөд зсагийн газраас хэрэгжүүлнэ. Харин хилийн шугамнаас нааш хэрэгжиж буй бодлого нь улсын дотоод бодлого(public policy) болох бөгөөд төрийн захиргааны ухаан(public administration)ы судлагдахуун болох юм.

Олон улсын улс төр(International politics) нь, талууд "нааш-цааш" харилцаатай байх, алив хувь хүн пүүс компаниуд бус засгийн газрын төвшинд байх, улсын аюулгүй байдал, цэрэг улс төрийн шинжтэй гэх мэт агуулгатай байна. Олон улсын харилцаа(International Relations)ны хувьд "нааш-цааш" буюу хоёр талт харилцан ажиллагаатай, улс төр, эдийн засаг, соёл урлагын бүхийл төвшинд яригдах бөгөөд хувь хүмүүс ч оролцоотой байна. Уг нь бол хэдхэн арван жилийн өмнө улс төрийн харилцаанд илүүтэй суурилж байсан бол 1970 аад оны үеэс спорт, эдийн засаг, урлагын солилцоо зэрэг нь үүрэг ролийн хувьд өндөрсөж ирсэн байгаа юм.

Хүйтэн дайн дууссанаас хойш дэлхийн улс төр гэсэн ойлголт шинээр гарч ирсэн бөгөөд төрийн бус байгууллагуудын олон улсын харилцаанд гүйцэтгэх үүрэг харьцангуй өндөр болсон. Эдгээр байгууллагууд нь аль ч улсад харъяалагдахгүй биеэ даасан шинжтэй байдаг. Жишээлбэл, дэлхийн худалдааны байгууллага, НҮБ, үндэстэн дамнасан том корпорациудыг дурьдаж болно.

Олон улсын харилцааг авч үзэх дараах дөрвөн хандлага байна.
-Реалист үзэл
-Идеалист үзэл
-Радикал
-Конструктист

Дараагийн бичлэгээр дээрх дөрвөн харь хэлний үзлүүдийг Монгол хүн ойлгохоор тайлбарлах болно.

Харилцан үл хамаарал

Сүүлийн хоёр хоног сургуулийн фестиваль болоод бужигнаж бужигнаж өнөөдөр өглөөгөөр дуусч байх шиг байна. Одооноос эхлээд оюутнуудын царай бол ерөнхий тархинд төсөөлөгдөөд л байна. За тэр ч яахав, давхар-цөмрөлт(double deep) гэж миний орчуулаад байгаа хямрал юу юугүй хаяад тулчихлаа гэж өнөө өглөө үүрээр уншиж байснаа санаад байгаа юм. Тэгсэн чинь хаа газар хүмүүс санхүүгийн бэлэн бус хэрэгслээр байгаа хөрөнгөө алтаар хэмжүүлж хадгалах болсон гэнэ. Өөр тэгэд эртний ховор барааны гүйлгээ бас өсч л байгаа байх. Яагаад ийм юм болсныг нь мэдээ уншдаг бол гадарлаж л байгаа байх. Грек тэргүүтэй орнуудын засгийн газар нь өрөндөө баригдаад явахаа байгаад, тэгсэн АНУ-ын зээлжих эрхийг нь зүгээр л хувийн компани бууруулж дүгнэсэн, бас нэг сонирхолтой юм нь Олон Улсын Валютын сангийн захирал байхаа Доминик гээд их сүртэй нөртэй хөгшиний холбогдсон хэрэг гэсэн гурван юм л бүх юмны зангилаанууд болж байх шиг байна. Би л харахдаа ингэж хараад байна өөр хүмүүс юу ч магад. Улс төр, эдийн засаг, ашиг сонирхол, "аймшиггүй айдас"ны нөлөө орсноор харахад энгийн юм шиг хэргүүд улам бүр төвөгтэй юм шиг болж харагдаад байна.

За энэ бол оршил байлаа. Түрүүн дурьдсанчилан алт болон зарим нэг зүйлсийн цэнэ өсөөд байгаа сурагтай. Яагаад гэвэл хамгийн ойрын жишээ татахад 2008 онд болсон хямралын үеэр хөрөнгийн зах зээлд эргэлдэж байгаагаас эхлүүлээд үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээлд валютийн зах зээлд гээд хохирол амсаагүй газар бараг нэг ч байгаагүй ба сүүлийн хэдэн зуун жил байж л байгаа ирээдүйд байх юм шиг алт л "дажгүй" чанартай гэдгээ харуулсан. Гэхдээ 2008 оны хямрал бол идээндээ бугласан гүн шархнаас шүүс нь гарсан л хэрэг байсан мэт. Тэрийг нь дарж байна гээд засгийн газрууд мултрах аргагүй улс төр эдийн засгийн шийдвэрүүд гаргачихсан.

Хэрэвзээ үнэхээр их хорийн уулзалт дээр Японы санхүүгийн сайдын дүрслээд байгаа "иллюшн" бодит байдлаа орвол алт байтугай, бодитоор оршин бий агуу том барилга, техник хүртэл үнэлэмжгүй болох байх.

Энд л аймшиггүй айдас орж ирж байгаа юм.

Яг Бурхан багшийн сургасан нэг сургаалийг нарийн санахгүй ч утгыг нь сийрүүлбээс, "энэ хорвоод холбоос үгүй зүйлс нэгээхэн ч үгүй. бүгд хоорондоо шалтгаан, хийгээд үрийн холбоогоор холбогдчихсон байдаг. алимны мод таривал алим л гарна" маягийн логиктой тархины тэжээл байдаг. Бүх юмыг ингээд л томьёолчихсон байж.

Нийт системийг бүрдүүлэгч сүйрч байхад ганцхан өөрийгөө аваад гарна гэвэл том эндүүрэл. Дэлхий сүйрвэл сарлуу гараад явчихна гээд байгаа нөхөд тэнэгүүд. Тэр байтугай таны биенээс гарсан гэдэсний хий дэлхийн дулааралд багагүй хувь нэмэр оруулж байгаа шүү. Юу гэж хэлэх гээд байна вэ гэвэл, хэрвээ энэ яриад байгаа хямралыг ирэх цагт даван гаръя гэвэл хэдэн ухаантай засгийн газрын тэргүүнүүд эсвэл алтаар мөнгөө дарчих аргаар биш бүгдийн үйл л хамгийн чухал.

Би гэдэг оюутан

Хэдхэн хормын өмнө миний нэг бяцхан найз, Монгол улсын хөгжилд оюутан хүнийхээ хувьд та юу хийж чадах вэ гэсэн асуулт асуудаг юм байна. Түрхэн бодоход хариулт байгаа юм шиг санагдах атал, яг хэлэх гэсэн бүр толгойд орж ирдэг юм байдаггүй шүү. Тэгээд л жаахан бодсон санасан юмаа энд сийрүүлж байна.

Миний энэ махан бие Хатан Туулын усаар угаахад зэрэг угаагдаж байсан нөхдийн маань зарим нь одоо аль хэдийнэ магистрын зэрэг горилогчид болоод явж байхад би ч баклаварынхаа хэдхэн жилтэй зууралдсаар сууна. Дээх нь үед оюутан гэдэг нь Монгол хэлний "оюун" гэдэг үг дээр "тан" гэдэг дагавар залгаад үүссэн гэж сонсож байсан санаад өөрийгөө бодсон хальт ичих сэтгэл төрснөө нуух юун. Ер нь бол их сургуулийн 4 жилийг хэн үр ашигтай өнгөрөөж хэн илүү хүрээлэлд үүсгэж эсвэл хүрээлэлд багтаж чадсан нь бараг л ирээдүйн "элит" гэх нөхдүүдийн тоог нэгээр нэмдэг бололтой харагдаад байдаг юм. Бусад хүмүүс юу гэж боддогийг мэдэхгүй ч Монгол улсын улаан паспортоор БНСУ хүртэл ирээд суралцаж байгаа иргэн хүнийхээ хувьд улсан хөгжилд хувь нэмрээ оруулах нь зүй ёсны хэрэг гэж боддог нэгэн билээ.

Улсын хөгжилд хувь нэмрээ оруулна гэдэг нь том том үйлдвэр бариад эсвэл мөнгийг даахгүй болтолоо хураагаад байх хэрэг гэж үзэхгүй байна. Нас тогтож намба суусан хүмүүсийн амнаас ойчих алтнаас цэнэтэй үгсийг сонсож байхад, "биеэ засаад гэрээ зас, гэрээ засаад төрөө зас" гэсэн амьдралын шат дамжлагыг ганцхан мөрөнд багтаасан үгс байх буй. Улс гэдэг ухагдахууны үндсэн ойлголт нь иргэн. Хөгжсөн улс гэдэг гагцхүү иргэн бүр нь хөгжсөн улс хэмээн мухаглана би. Жишээлбэл нийслэл хотынхоо төв талбай дундуур баруунд үйлдвэрлэсэн хэдэн зуун саяын үнэтэй машиныг хөлөглөн явах зуураа сигналаа хангинуулан хогоо цохоороо жишим ч үгүй шидэх нөхөд буюу нийгэмд бугласан идээнүүд байгаа цагт нийт хөгжлийн улсын талаар ярих нь хэцүү. Баабар ахын "Дори идэр дүүдээ" нийтлэл дээр юм хийх гээд байгаа бол ядаж оймсоо авах чадалтай болчихоод дэлхийн дулаарал, цөмийн бөмбөгний талаар санаа зов гэчихсэн байсан санагдаж байна. Гэхдээ чадал муутай байлаа гээд өөрийн хүрээлэлд буй хүмүүстээ олсон мэдлэгээ харамгүй түгээж, хамтдаа дээшилж, гадаадад сурч буй мань мэт нь өндөр хөгжилтэй орнуудын соёлоор гэгээрээд улсдаа буцах л мөхөс миний оюутан ахуйдаа хийж чадах эх орны хөгжлийн төлөөх үйлс гэж бодож байна.

Мэргэн буучын мухардал

Би гэдэг амьтан сүүлийн хэд хоног хичнээн ч бодолд орж явав бүү мэд. Болох болохгүй хийгээд хэрэгт хэрэггүй бодлоор дүүрсэн тархи минь өчигдөр шөнө 2 цагт нойрсож өнөөдөр 12 т сэрсэн боловч амарч ханаагүй л байлаа. Янзан бүрийн амттан хэрэглээд байсан болохоор арга ч үгүй байх даа хөөрхий. За энэ ч яахав тэр бодлууд дундаасаа нэг онолтой буцаж ирлээ.

Юу гэхээр, цаг хугацаа болон түүнээс ямар нэг үр дүн хүлээх хүлээлтээс үүдсэн мэргэн буучын онол юм. Мэргэн буучын хувьд ямар нэгэн байг овоо хараанд баталгаатай орж ирсэн үед "үхлийн" буудлага хийх ёстой байдаг. Гэхдээ тэр хүртэл мэдээж нилээд хүлээдэг. Хүлээсээр за яг орж ирлээ гэж үзэх үед буудаад ямар нэгэн байдлаар алдсан нөхцөлд байг үргэлжлүүлэн буудаж эхэлдэг ба ингэх явцдаа алдаа гаргадаг. Ерөнхий санаа энэ байна. Энэ санаан дээр тулгуурлаад хүн хоорондын харьцаа, улс төрийн харьцаа, бараа худалдан авах сонголт зэрэг асар олон юман дээр тайлбар хийж болох юм шиг байгаа юм.

Шоу бизнес хийгээд K-POP

Тал нутгаас дөнгөж ирчихээд энд байдаг нэг форумын үеийн нөхөд болоод томчуултай Сөүл хотын давчуу байдлаас түр ч атугай холдож далайн эрэг дээр байрлах амралтын газар(pension house) очиж нэг захирал нь хэрхэн юу ч үгүй хоосон газраас худалдааны эргэлт нь хэдэн тэрбум давсан компанийг босгож чадсан талаар номын дуу сонсохын зэрэгцээ Маскот гээд "нөгөө л" солонгосын шинээр гарч ирж буй охидын хамтлагийн дууг тайзан дээр тавигдахаас нь өмнө сонслоо. Эхлээд сонсоход тухайн үед бужигнаад хөөрчихсөн цустай байсан болоод тэр үү "нөгөө л" нэг дуун дээр бүжиг орчихсон юм шиг санагдаж байлаа. Маргааш нь харин сонсоод үзтэл m-NET TOP100 дотор бол бараг орчих болов уу гэмээр бүтээл байв.

Хэдхэн жилийн өмнө дуучид гэхээр агаа аниа нар санагдаад байдаг байсан чинь аль хэдийнэ надаас хэдэн нас дүү хүмүүс хэдэн сая хүний өмнө телевизээр гардаг болчихож. Хараад байхнээ, "од" болох сонирхолтой хэдэн зуун хүнээс яг ийм бүтээл туурвина гэсэн чигээ бариад л сонгоод авчихдаг бололтой. Гишүүд нь нэгээс хоёр гадаад хэлээр чөлөөтэй ярьчих нь гурван гадаад хэлээр ярьдагтаа додигор явдаг надад бас л дарамттай санагдаж байлаа шүү. Тэгээд их сургууль төгсөөгүй ч гүүшийн ажил хийгээд амьдралаа хангалттай аваад явчих эд хүмүүсийн өмнө гарч ингэж явдаг байнаа гэж бодлоо.

Надаас гарах хариулт бол, K-dream. Солонгост амьдрангаа анзаарсан нэг зүйл бол ихэнх нөхдүүдийнх амьдрал хэдэн арван жилээрээ төлөвлөгдөөд, тэр нь бүтэхэд сая л нэг хангалттай эд баялагтай нийгмийн хувьд байр сууриа олсон байдаг бололтой юм. Гэхдээ тэр хүртэл манайх шиг хахууль өгөөд эсвэл "лифт"ээр татуулаад гарчихдаггүй(мэдээ тийм юм мэр сэр байгаа л байх) ба асар их хичээл зүтгэлээр хэдэн арван шалгалтыг давж гэмээнэ хэзээ ч үлээж мэдэх салхинд хийсчилгүй нийгэмдээ үлддэг. Харин хамгийн хурднаар тийш хүрэх арга бол дуучин эсвэл жүжигчин болох. Эдийн засгийн хувьд хангалттай тэнийчихсэн ба шоу бизнес ч дагаад хөгжчихсөн. Хэдэн сая хүний утасны ая болох дуу ганцыг хийхэд л насаараа идэх хоолоо олчихож чадах талбар. Гэхдээ хараад байхнээ бүгд тэр мөнгөний хойноос яваад байхгүй байгаа ба тэдний төлөөлөл нь жинхэнэ "одууд". Мөнгө бус нийгмийн дунд хүлээх хүндлэл болоод шүтэн бишрэгчдээсээ хүртэх хайр долоо хоногийн долоон өдөр өглөөнөөс орой хүртэл бэлтгэл хийж итгэлийг нь үүрсэн хүмүүстээ сайхан бүтээлээр бэлэг барих бололтой юм. Танигдаагүй ч гэсэн энэ Маскот удахгүй алдрын тавцан дээр залрах байхаа.