Эргээд харахад сонин мөрүүд

Элсэн дээр ус тогтох мэт
Энэ ертөнцөд, үл бүтэх нь үгүй
Эцэг эхийн элбэрэлийг ч үл тоох
Энэрэлгүй аалз төрөлтөн олон
Аль түрүүн блогтоо нэг салхи оруулах гээд шинэ хуудас нээгээд хэдэн мөр биччихсэн байсан атал энд тэндэхийн юм уншсаар байгаад цагийн дараа бичиж байх шиг байна. Маргааш бас нэг улирлын анхны хичээлдээ суух гээд л, байж байхдаа яаж яваад одоо сурч байгаа "эдийн засаг" гэдэг мэргэжлээ сонгочихсоноо эргэцүүлэн сууж байлаа. Ухаан орсон цагаасаа хойш нөхөрлөсөн болоод ч тэр үү, компьютертэй холбоотой тэр тусмаа програмчилал талын мэргэжил сонгоод ирээдүйд нэг ч алдаа гардаггүй тийм л системийг зохиох мөрөөдөлтэй байсан жаал даа. Тэгэнгээ бас болвол эмч болчих гээд, даанч цус харж чаддаггүй. Мөн мөрөөдлийн маань ажил архитектур байв. Харамсалтай нь манай боловсролын системд, архитектур ч болох хүн заавал хар зургийн шалгалт өгнө гэсэн хэрэгтэй ч юм шиг үгүй ч юм шиг шалгуур байдгаас шалтгаалан сурч чадаагүй билээ. Тэгээд харж байгаад л, МУИС-т олон улсын эдийн засгийн харилцаа гэдэг ангид орсноор одоо буй Х.Д.Анарболд бүрэлдэж эхэлсэн хэрэг. Түүнээс биш өдийд хаа нэгтээ компьютерийн компанид ажиллаад эсвэл, дээд түвшний зэрэг горилоод лабораторид сууж байх байсан биз. Уг нь бол эдийн засагч гэж мэргэжлийг бодит үр бүтээлгүй хамгийн хэрэггүй мэргэжил гэж бодож явсан нэгэн боловч нөхцөл байдлуудаасаа хамаараад өнөөдрийн би энд бичээд сууж байна.

Хэдийгээр би бүрэн утгаараа програмчин, эмч, архитектур гурвын аль нэг нь болж чадаагүй боловч агуулга нь байгаад байх шиг санагдах юм. 5 настай жаал ТҮЦ нээс бохь авахаас өгсүүлээд 80 настай буурайн тэтгэврийн зарцуулалт зэргийг урьдаас таамаглан тогтоож зөв эргэлтийг үүсгэх програмыг бичих нь эдийн засагч. Хүмүүний алтан амийг авран эмнэж домнож яваагүй байгаа боловч, ирээдүйд Грек шиг хямрал болоод төсвийн ажилтан болох эмч нар маань санхүүгээрээ өвдөж явахад нь эмчлэх нь бас л эдийн засагч. Зураг зураад л тэр нь байшин, гүүр болдог шидтэн биш боловч улсын хөгжил, компаний тэлэлтийн бүх загварыг гарган зурах нөхөд мөнхүү л эдийн засагчид юм даа. Тэгэхээр энэ мэргэжил маань "дажгүй" эд юм уу гэж онгирчихмоор байвч энэ ертөнцөд буй мэргэжлүүд бүгд л ямар нэгэн байдлаар өөр хоорондоо холбогдон эцсийн бөлөгт хэн нэгэн хүмүүний эрх ашиг, сайн сайхны төлөө л байх юм. Одоо болтол би өдийг хүртэл хийсэн сонголтууддаа сэтгэл өег явж байна. Учир нь өнгөрсөн гэх "тэндээс" л би ирсэн юм. Тэр алхаж ирсэн мөрүүд маань сонин юм шиг хэрнээ эгэл миний л алхсан мөрүүд билээ.

Live your life

Сая гадаа гараад яг байрны өмнө байрлах теннисны талбай дээр хүмүүс газрын теннисны бөмбөгөөр наадах байхыг харан ганцаараа сууж байв. Өнгөрсөн улиралд сонирхолынхоо дагуу одон орны хичээлд сууж байснаа саналаа. Хэдэн жилийн өмнөөс сонсоод л байсан их тэсрэлтийн онол гэж юу болох, орчлон ертөнц хичнээн тааварлашгүй аврага том, хүмүүний оюун хэр хэмжээнд хязгаарлагдмал болохыг тэгэхэд л анзаарч билээ. Өчигдөр л олон нийтийн хүлээр зөвшөөрч байсан онол өнөөдөр бидний хэрэглэдэг өнцгийн системээр зуун наян градус буюу эсрэгээрээ эргэчихсэн байх боломжтой эд. Баахан үзэл сурталуудтай. Байнга л шинийг эрэлхийлж байдаг нөхөд байхад, маш хатуу хөшингө тогтсон үзэлтэй нөхдүүд байна. Бодоод байхаар хичнээн ч их судлагдах ухагдахуунууд байдаг юм дээ. Химийн нөхдүүд хүний биед ороод яах урвадгийг судалж байхад биологийн суутнууд тэр нь яг ямар нөлөө үзүүлээд байгааг судлах. Бүх шинжлэх ухааны хатан хаан болох тооны ухаан тэрийг нь загварчилж байх шиг.

Ухагдахууныг хичнээн гүн малтана тэр хэрээр бусад малтагч нартайгаа холбогдоод нэгэн цогц зүйлрүү л тэмүүлээд байх шиг. Гэхдээ тэр зүйл нь ганц байна уу гэдэг чухал. Гаргалгааны үнэ цэнэ гэдэг гагцхүү эндээс л гарч ирж байх шиг. Миний сурч боловсроод байгаа Солонгос гэхэд хүнд үйлдвэрийн үеэ даваад одоо нарийн үйлдвэрлэл дээрээ явж байна. АНУ, Японы жишгийг дагавал цаашид технологио хөгжүүлэх ч гэлээ, санхүүгийн зах зээлрүү л орох болов уу. Хааш нь үл мэдэгдэх энэхүү аялал нь улсын хувьд ард түмэндээ тайван хангалуун амьдралыг олгох, улсыг удирдан залж байгаа хүмүүс нь дараагийн сонгуульдаа гарч ирэхэд хамгийн ихээр анхаар нэг ёсондоо тэнд л үнэ цэнэ нь хадгалагдаж байх шиг. Сонин ч юм. Бодоод байхаар нэг тийм бичвэл дэндүү нуршуу аталаа хүн болгоны анзаараад байдаггүй юм бичих ч юм шиг. Бүр тайлбарлаж чадахгүй ч юм шиг тийм л нэгэн бодолд хүрээд байх юм. Бурхан багшийн айлдаж бидний орчуулдаг "Хоосон" гэх ойлголт яг энэ үгээрээ буух уу гэдэг сонин л байна. Бурхан багшийн яг айлдаж байсныг нь сонсож үзэх юмсан. Агуу гүн ухаантнуудын бодлыг яг амнаас нь биений илэрхийлэлтэй нь сонсох юмсан.

Эцсийн үр дүндээ ганцхан би бус нийтээрээ яах гэж энд байгаа вэ гэсэн асуулт нь болчих юм. Цаашлуулаад бодоод байхаар нэг л их хязгааргүй цэгээс тэсэрсэн юм бол яагаад ганцхан бидний энэ "үе" үүснэ гэж. Өөр хязгааргүй олон үеэс үүсэх бус уу гэсэн бодол ч төрөх юм. Харь гаргийн нөхөд. Ид шид энэ бүхэн боломжтой юу?
Нэр нь үл санагдах нэгэн одон оронч, "Байгаа гэдэг нотолгоо байхгүй нь, байхгүй гэсэн үг биш" гэж айлдаж байсан юм билээ. Өнөөдөр та бидний тэмүүлэхийг зорьж буй ч бусдын ноттойгоор үгүйсгэж буй зүйл маргааш биелэгдэхгүй гэх газаргүй. Гагцхүү итгэл үнэмшил л чухал. Тэмүүлээд байгаарай...

Шөнийн аядууханаас өглөөний цэвдүүхэн

Яг юу ч бичих гээд энэ гарчигийг өгчихөв бүү мэд. Өчигдөр шөнө гуулин улсын нийслэл хотод жаахан жавартай юм шиг хэрнээ салхи тогтуун, агаар аядуухан байлаа. Шөнө өдөр солигдоод удаагүй байгаагаас ч тэр үү одоогоор алтан нарны гэрэл гялалзах мөч өглөөний долоон цаг орчимд хэмжигдэж байна. Намайг ямар ч бүтээлгүй сууж байхад, дэлхийн нөгөө өнцөгт, яахав ойртуулбал Энэтхэг ч юмуу Колумбид хүн энэ мөчийн түүхийг бичилцэн суугаа биз.

Бодолд автсан толгой сайн нойрсдоггүй өглөө нилээн эрт дурлалт бүсгүйнхээ байран дээр ирчихээд хүлээгээд сууж байна. Өнөөдөр өнгөрчихвөл нэг сайхан унтаад өгөх байх.


Итгэл сарнисан зүрхний хайр
Илч үгүй түлээний мод

Ямар ч нийгмийн харилцаанд орсон итгэл гэдэг нэгэн асар чухал юм байх. Генерал байлдагч, эмч өвчтөн, эр эм гээд ямар ч харилцаа итгэл гээч зүйл үгүйгээр урагшаа нэг ч ахицтай үл урагшилах. Тэр тусмаа зүрхний яам хариуцан ажилладаг асуудлуудад энэ зүйл хамгаас чухал. Харамсалтай нь зорилготой зорилгогүй, зарим тохиолдолд буруугаар ойлгогдсоноос итгэл гэдэг зүйлийг хумхийн тоос шиг үлээгээд хаячихаж байгаа юм. Зорилготой зорилгогүйг учрыг нь олж хужрыг нь тунгааж болдог байхад нэг буруу ойлголтоор нийт ертөнцийг сүйрүүлээд хаячих боломжтой. Эндээс ойлголт гэж нэг ухагдахуун гарч ирнэ. Хүн ер нь юу хүснэ түүнийгээ мэдэрч чаддаг амьтан.

Юу болж байгааг тодорхой мэдэлгүй шөнийн түнэр харанхуйд аядуу зөөлөн нялуурч байснаас бүх юмыг өглөөний наранд харж байгаа юм шиг тов тодорхой харж гэмээнэ хичнээн өвлийн цан дундуур харсан нь оюунт хүний хувьд хамгаас тааламжтай. Зөгнөлт мөрдөгч Шерлок Холмесоос сурах юм энэ. Ямар ч юмыг бүрэн мэдээлэл дээр үндэслэлгүйгээр аа тэр идчихэж, энэ хумсалчихаж гэх нь хамаг хэргийг бусниулаад хаячих нягууртай.

Тэгэхээр бүгдээрээ ямар ч хэрэг байсан бүхий л шалтгааныг тодруулаагүй цагт яаран дүгнэлт гаргаж зарим тохиолдолд "хариу арга хэмжээ"(counter strike) хэрэгжүүлэхээс зайлсхийх хэрэгтэй. Нэг ёсондоо уужуу Монгол зан гаргах хэрэгтэй гэсэн үг юм. Ингэж байж Кэннэди ерөнхийлөгч дэлхийг цөмийн дайнаас хамгаалж байсан түүхтэй.

Тэмүүлэл

Тэсгэм өвлийн салхи хацар хага ташина
Тэмүүлэлдээ хөтлөгдөх би хөнгөн хатирсаар


Аль хэдийнэ нөгөө кинон дээр гараад байсан 2012 он хүрээд ирчихэж. Энэ болтол ч аяа олон юм хийнэ гээд бодож байсан санагдаад байгаа юм бүтээсэн нь хэд юм бол доо. Нийгмийн амьдралд хутгалдаад ирэхийн хамаар сурах зүйлүүд байх ч, хүн төрөлхтөн яагаад заримдаа энгийн зүйлийг дэндүү ярвигтай болгодог юм болоо ч гэж гайхах зүйлс гарах юм.
Энэ бичлэгт мөрөөдөл биш зорилго биш тэмүүлэл гээчийн талаар ярих гэж байна. Мөрөөдөл гэчихээр арай холдоод, зорилго гэчихээр арай "хатуу" сонсогдоод тэмүүлэл гэхээр л чихний аясаар зөөлөн сонсогдоод байгаа хэрэг.

Солонгост сурна гээд явахад ихэнх танилууд маань дэмжиж байсан ч, зарим нь тэр олон монгол байдаг газар очиж сураад яах юм бэ гүрийж байгаад баруун луу яв гэж байлаа. Ирсэн хойно, зүтгэж байгаад хүмүүсийн хамгийн сайн гэгдэх Сөүлийн их сургууль руу орооч гэв. Оюутны холбоонд орж байхад, ажил олж хийгээчээ орлогогүй нэр хүндгүй тэрүүгээр яадаг юм гэх найзууд байв. Найз охинтойгоо ирээдүйд цуг амьдарна гэхэд, гучин нас ч хүрээгүй байж ганц хүн гээд тэнэг юм Монголдоо очоод чи шилээд авна мулгуу минь гэх "хүмүүс" байв.
Даанч миний тэмүүлэл өөр байсан юм. Одоо сурч байгаа сургуульдаа орж 100 гаруй жилийн түүхтэй хотхонд дулаахан уур амьсгалд таатай суралцаад үсээ буурал болтол заасан багш нараар заалгах нь миний баклаварт суралцах тэмүүлэл байв. Тархай нь илт мэдрэгдэх элэг нэгт Монгол оюуны үйлстэнүүдээ илүү нэгдэлтэй болгож Монгол гэх нэрний нэр хүндийг өсгөх нь мөнгөний төлөө ажиллахаас илүү санагдсаных. Хайрлан буй найз бүсгүйгээ эмгээн гэж дуудах хүртэлээ цаг хугацааны түүхийг бүтээх нь миний зүрхний тэмүүлэл дээр одоо байгаа миний оршихуй байгаа.

Бодит байдалтайгаа зохицож, ямар ч түлхэлт шахалтгүй байхад өөрөө зүтгээд байвал тэр л тэмүүлэл шиг. Нэг ёсондоо сэтгэлээрээ хийдэг ч гэх юм уу даа. Яг л нэг зүйлийг хийж байхад эсвэл нэгэн зүгрүү явж байхад бүхий л зүрхээрээ зүдэрснийг үл мэдрэн зүтгэх нь тэмүүлэл буйн шинж. Тэмүүлэл хийгээд түүндээ хүрэх арга замаасаа хамаараад тэр хүний хэн болох нь ерөнхийдөө танигдана шүү. Архинд тэмүүлээд байвал за тэгээд ер нь архичин. Эрх мэдэлд тэмүүлбэл жанжин шугамаараа улс төрч. Харин зарим хүмүүс юугаа ч мэдэхгүй мөнгөний төлөө зүтгэж байхад, архидахын төлөө зүтгэдэг нь, цуглуулсан хэдэн төгрөгөөрөө гэр бүлээ тэжээх гэсэн нь байна. Зургийг бүтнээр нь харж байх хэрэгтэй. Улсын төлөө эсвэл ургийн төлөө эрх мэдэлд тэмүүлж байна уу, уухын төлөө эсвэл умбахын төлөө усанд зүтгэж байна уу гэдгийг.

Сайн үйлс тань бадарч
Сэтгэлийн тэмүүлэл тань гүйцэх болтугай

Хоосон мэт боловч...

Хүйтэн өвлийн агаар
Хоолой даван ороход
Уушигны тэлэлт сулрах нь
Угаас хоосон чанарыг илтгэх

Сэрүүхэн шөнөөр гадаа сэлгүүцэж
Будан бүрхэх тэнгэрийг анхаарч
Сэтгэлээ ажин хэсэг суухад
Би гэдэг бурууг ухаарна

Олон амьтанд ч үл анзаарагдах
Олон муу сэтгэлээ даръя
Огоорч төөрөгдсөн бодлоо цэгнэж
Огторуйн талаар дахин эргэцүүлье

Мэдсэн бүхнээ харамгүй хуваалцах
Оюун мэдлэгийн санг бүтээе
Олсон бүхнээрээ бусдыг тэтгэх
Оломгүй сэтгэлт нэгэн болъё

Мөнхөд орших тавилангүй боловч
Энэ бие минь
Мандах нарны илчээр тэтгэгдэх
Эгэлгүй их хайрын далайд хөвнө

2011.12.08

Ухамсарлахуй

Нөхөр Х.Д.Анарболд сүүлийн үед ихээхэн зав зай багатай болоод гүйгээд байна. 11 сард суралцан буй сургуулийнхаа Монгол оюутны төлөөлөл болсон ба БНСУ-д суралцагч Монгол оюутны холбооны тэргүүнээр сонгогдсон нь ихээхэн учир утгатай зүйл болж байна. Энэ бүхнээс илүүтэйгээр, мөхөс би хайрлаж хайрлуулах нэгэнтэй болсон юм.

Анх хуралд оролцоод явж байхад тэр суудал дээр очвол ийм зүйлсийг хийнэ, хэрэгжүүлнэ гэж байсан ч үүргээ гардаж аваад сар болж байхад одоогоор тодорхой хийж гийгүүлсэн зүйл гараагүй л байна. Гэхдээ анх гаргасан мөрийн хөтөлбөрөө өөрийн бодож байгаагаараа хэрэгжүүлж чадвал хүрэх дээд цэг маань болчих гээд байх шиг байна. Өөрийгөө анзаарвал ихээхэн "ардчилсан" сэтгэлгээтэй бололтой юм. Ямар нэгэн юмыг л шийдэх гэхээрээ бүгдийн эрх ашигт нийцүүлэх талаас нь ажиллаад байдаг. Тэгтэл тал нутагтаа эрх дураараа сэлгүүцэх сэтгэлгээтэй манайхны хувьд энэ арга явахгүйг нь анзаарсан ба шал өөр аргаар явахаар бодлого гаргаад байж байна. Энэ талаар олон улсын харилцааны хичээлээр ч үзсэн бөгөөд удахгүй тэмдэглэл болгоод оруулнаа.
Ажиглаад байхнээ манайханы хувьд солонгос гэдэг хол газар биш болжээ. Ерээд оны эхэн үед одоо байгаа өндрийнхөө талд ч хүрэхгүй байхад, манай ойрын хамаатнуудаас энэ нутагт ирж сурч байсан бөгөөд, тэгэхэд төрөлх Улаанбаатараасаа ч гарч үзээгүй надад солонгос татах зүгийн гэгдэх энэ улс гайхамшгийн орон шиг санагдаж байлаа. Нэг мэдсэн хүссэн мэргэжлээрээ их сургуульд орчихсон, цаашдын ажлын байр амлагаатай байхад бүхнээ орхиод энэ нутагт ирсэн нь "микро" төвшинд мулгуу мэт байсан боловч "макро" төвшинд багын мөрөөдлөө биелүүлэх замыг маань нээсэн гэдэгт итгэлтэй байна.

Хичээлийн тэмдэглэлээ хийхгүй яваад байгаа ч энэ мэдээллийг блогтоо оруулнадаа гэсэн зүйлс бас ч үгүй нилээн болочихсон байж байна, шалгалтын бэлтгэлээ базаангаа оруулнаа. Энэ ард түмний baby-boom үед төрсөн одоо 50 аад насандаа явж буй хүмүүсээс сурах зүйл ч зөндөө байна. Цуг боловсроод явж буй залуус нь цэрэгт явж ирээгүй л бол, байгалийн баялаггүй цэвэр өрсөлдөөн дундаас шалгараад явж буй нөхөд ямархуу харьцаатай байх нь ойлгомжтой. Гэхдээ эвийг нь олоод нөхөрлөвөл, харь хэлээр ч болтугай цэнгэлийн нөхөдөөс хамаагүй илүү ойлголцоно шүү. Ингэж харанхуйд ганцаардаж явахдаа, гэрэл гэгээ минь болсон нэгэн эмэгтэйтэй учираад түндээ тэсэхүйеэ бэрхээр татагдах болсон юм.

Түүнийгээ болзоонд ч урилгүй хосоо болгочихсон нь энэ тал дээр туршлага муутай миний яаруу сэтгэлгээ байж. Монголчууд онцгойлон тэмдэглээд байдаггүй ч, ихээхэн утга агуулгатай Хрисмасын баярын өмнөх өдрийг зөвхөн түүндээ зориулах талаар бодоод л байж байна. Завгүй явж байгаа болохоор дараа л энэ бичлэгийг олж харах байх.
Би бээр ихээхэн хүмүүстэй учирч, ихээхэн зүйлсийг ухамсарлаж, хэдэн ч жил сууснаа үл мэдэх харанхуйгаасаа цухуйгаад явж байна. Ёстой нөгөө, хорвоо дэлхий уудам хийж бүтээх олон байна, гэдэг л болчихоод байна.

Байхад байна

Нартай атал гундуухан өдөр байна
Бүрхэг атал тэнэгэр өдөр бас байна
Нөхөр мэт боловч сүгнүүд буй
Дайсан мэт боловч анд буй

Цагийн туршид салаагүй нөхөр ганц хоёр
Салхины аясаар замхрах садан түм бум
Сэтгэлийн утсаар холбогдох амраг ганц
Цэнгэн жаргах шоуны найзууд олон

Алдралт үгүй сэтгэлийн чиг олон бий
Аз тавилангаар учирах нөхөд цөөнгүй бий
Амьдын цагт нэр олон ч толгой ганц
Алдаа гэдэг томьёоны урвуу нь бас бий

Эрт цагаас нөхөрлөсөн ч үл дотнууд байхад
Тавилангаар танилцсан өчигдрийн учрал бий
Танихгүй мэт сүнгэнэн өнгөрөх тэмээний эзэн байхад
Энгүй сэтгэлийн эзэн болох андууд бас бий